Anafilaksi, vücutta alerjik bir maddeye karşı gelişen ani ve şiddetli bir alerjik reaksiyondur. Hayatı tehdit edebilecek kadar ciddi olabilir ve acil müdahale gerektirir. Genellikle saniyeler veya dakikalar içinde gelişir ve müdahale edilmediğinde solunum yetmezliği, şok ve hatta ölümle sonuçlanabilir.
Anafilaksi Neden Olur?
Anafilaksi, bağışıklık sisteminin bir maddeyi (genellikle zararsız olan bir alerjen) düşman gibi algılayarak aşırı tepki vermesiyle ortaya çıkar. Bu durum histamin gibi kimyasalların aşırı salınımına yol açar ve bu da kan damarlarının genişlemesi, hava yollarının daralması, tansiyonun düşmesi gibi sonuçlar doğurur.
Anafilaksi Nedenleri Nelerdir?
Anafilaksiye neden olabilecek başlıca alerjenler şunlardır:
- Gıdalar: Yer fıstığı, fındık, süt, yumurta, kabuklu deniz ürünleri, susam
- İlaçlar: Penisilin ve diğer antibiyotikler, ağrı kesiciler (aspirin, ibuprofen), kemoterapi ilaçları
- Böcek sokmaları: Arı, eşek arısı, yaban arısı
- Lateks: Eldiven, balon gibi lateks içeren maddeler
- Egzersiz: Nadir görülen “egzersize bağlı anafilaksi” durumu
Anafilaktik Reaksiyon Nasıl Gelişir?
Anafilaktik reaksiyon, alerjen vücuda girdikten saniyeler veya dakikalar içinde ortaya çıkar. Bağışıklık sistemi IgE antikorları aracılığıyla alerjene saldırır ve mast hücrelerinden büyük miktarda histamin salınır. Bu durum:
- Damarları genişletir → Tansiyon düşer
- Solunum yollarını daraltır → Nefes darlığı, hırıltı
- Ciltte reaksiyona yol açar → Kaşıntı, kızarıklık, döküntü
Anafilaksi Belirtileri
Anafilaksinin belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ancak genellikle şunlar görülür:
- Ani başlayan nefes darlığı
- Hırıltılı solunum, öksürük, boğazda daralma hissi
- Tansiyon düşmesi, bayılma hissi
- Ciltte döküntü, kaşıntı, ürtiker (kurdeşen)
- Yüzde, dudakta, dilde şişme
- Bulantı, kusma, ishal
- Hızlı veya zayıf nabız
- Bilinç bulanıklığı veya kaybı
Anafilaksi Teşhisi Nasıl Konulur?
Anafilaksi, genellikle klinik belirtiler ve hastanın öyküsü ile teşhis edilir. Spesifik bir laboratuvar testiyle hemen tanı konulması zordur, bu nedenle doktorlar şu kriterleri değerlendirir:
- Alerjenle temas sonrası birkaç dakika içinde sistemik belirtilerin gelişmesi
- Cilt bulgularına ek olarak solunum sıkıntısı ya da tansiyon düşüklüğü olması
- Bilinen bir alerjene maruz kaldıktan sonra belirtilerin hızlı gelişmesi
Kan testlerinde triptaz seviyesi yüksek çıkabilir, ama bu test sonuçları genellikle geç gelir.
Anafilaksi Tedavisi
Anafilaksi tedavisi acildir ve gecikme ölümcül olabilir.
- İlk tercih edilen ilaç: Adrenalin (epinefrin)
Kas içine (IM) uygulanır, genellikle uyluğun dış kısmına. En etkili ve hayat kurtarıcı müdahaledir. - Antihistaminikler ve kortikosteroidler: Belirtileri hafifletmek için kullanılır ama adrenalin kadar etkili değildir.
- Oksijen ve sıvı desteği: Damar yolu açılarak sıvı verilir. Gerekirse oksijen maskesi takılır.
- Hastaneye yatış: Anafilaksi geçiren kişi en az 4–6 saat gözlem altında tutulmalıdır çünkü ikinci reaksiyon (bifazik anafilaksi) gelişebilir.
Otoenjektör Nedir?
Otoenjektör, adrenalin içeren, hastanın kendisinin ya da yakınının kolayca kullanabileceği kalem şeklinde bir enjeksiyon cihazıdır. En bilinen markalardan bazıları EpiPen, Jext, Anapen gibi isimlerle bilinir.
Anafilaksi riski taşıyan kişiler bu cihazı her zaman yanında taşımalı ve nasıl kullanılacağını öğrenmelidir.
Anafilaksi İçin Ne Yapılmalıdır?
- Hemen adrenalin otoenjektörü uygulayın.
- Kişiyi sırtüstü yatırın, ayaklarını kaldırın.
- 112’yi arayın (Türkiye’deki acil servis).
- Gerekirse adrenalin enjeksiyonu 5-15 dakika sonra tekrarlanabilir.
- Bilinci kapalıysa, kişiyi yan yatırın ve hava yolunu açık tutun.
- Hastaneye ulaştıktan sonra gözlem altında kalın.
Anafilaksi Nasıl Önlenir?
- Kişi hangi maddeye alerjikse onlardan uzak durmalıdır.
- Alerji testi yaptırarak riskli maddeleri öğrenin.
- Otoenjektör taşımak ve nasıl kullanılacağını öğrenmek hayati önem taşır.
- Okul, işyeri gibi yerlerde alerji bilgisi paylaşılmalı, gerekli durumlar için önlemler alınmalıdır.
- Epinefrin son kullanma tarihi düzenli kontrol edilmelidir.
Anafilaksi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Anafilaksi ölümcül müdür?
Evet, tedavi edilmediğinde ölümcül olabilir. Bu yüzden adrenalin müdahalesi geciktirilmemelidir.
Anafilaksi her zaman ciltte belirti verir mi?
Hayır. Bazı vakalarda döküntü olmadan sadece solunum ve tansiyon problemleri görülebilir.
Adrenalin yan etki yapar mı?
Genellikle güvenlidir. Çarpıntı, baş dönmesi gibi etkileri olabilir ama anafilakside kullanımı hayati öneme sahiptir.
Egzersiz anafilaksiye yol açabilir mi?
Nadir ama mümkündür. Özellikle belirli gıdalarla birlikte egzersiz sonrası gelişebilir (egzersize bağlı anafilaksi).
Her alerjik kişi anafilaksi yaşar mı?
Hayır. Ama daha önce ciddi reaksiyon geçirmiş kişilerin tekrar yaşama riski daha yüksektir.
Sonuç
Anafilaksi, acil tanı ve tedavi gerektiren, hayati tehlike taşıyan bir durumdur. Risk grubunda olan bireylerin ve yakın çevresinin eğitilmesi, otoenjektör kullanımı hakkında bilgi sahibi olması ve gerektiğinde hızlı müdahale edebilmesi büyük önem taşır.
Unutmayın, bir doz adrenalin hayat kurtarabilir.